Recensies

Zwarte merels witte merels

30 januari 2021  ·  Gert Ottens  ·  4021 × bekeken

Harvey van Diek & Hein van Grouw 2020. Zwarte merels witte merels. Albinisme en andere kleurafwijkingen bij vogels. ISBN 9-789056-156701. Noordboek Natuur, Gorredijk. Harde kaft, 160 pagina’s. Prijs: € 22,50.

Vrijwel iedere bezoeker van deze website weet van de passie (of is het een afwijking?) van Harvey van Diek voor vogels en andere dieren met een kleurafwijking. Want al 20 jaar verzamelt hij beeldmateriaal van albino’s en andere aberrante verenkleden. Veel vogelaars en fotografen stuurden hem dan ook met regelmaat foto’s; eigen beeld of links naar online foto’s. En Harvey bewaarde het allemaal, jarenlang. Het idee was om er ooit een boek over uit te geven. In eigen beheer deed Harvey dat al eens, in zeer beperkte oplage. Het was echter een interview voor het tijdschrift VOGELS van Vogelbescherming Nederland, dat hem deed besluiten om de koe eens goed bij de horens te vatten. En nu, nog geen jaar later, ligt zijn boek voor me.

We komen ze allemaal wel eens tegen, vogels met een afwijkend verenkleed. Of het nou gaat om een Kauw of Merel met een paar (of veel) witte veren, of juist een lichtbruine Kievit of rare Koolmees, ze vallen meteen op. En stiekem vinden veel vogelaars dit soort waarnemingen ook wel leuk of tenminste interessant. Soms zijn het zelfs ook prachtige beesten, die op z’n minst een plaatjesboek verdienen en liever nog wat duiding van de verschillende namen en oorzaken van deze aberraties. Zo’n boek is er nu dus.

Witte Merel Turdus merula met leucisme (Harvey van Diek)

Harvey heeft hiervoor tevens de hulp ingeroepen van vooraanstaande wetenschapper Hein van Grouw. Hein is curator van de vogelcollectie van het Natural History Museum in Tring en deelt de passie en interesse voor albino’s en dergelijke ‘onvolkomenheden’ ook al meer dan 20 jaar. En het is een behoorlijk complex onderzoeksveld. Zo is niet iedere witte vogel een albino. En een merel met wat witte veren is niet ‘gedeeltelijk albino’, zoals vaak wordt gedacht. Heel vroeger werden vogels met zo’n weeffoutje zelfs wel als nieuwe soorten gezien, zo blijkt uit één van de inleidende hoofdstukken. Bovendien zijn er veel meer soorten kleurafwijkingen dan variaties met wit. Melanisme, ino, grijs, bruin, leucisme en veel meer: ze komen allemaal uitgebreid aan bod in het boek.

Koolmees Parus major met melanisme (Harvey van Diek)

Het boek is in eerste instantie een weergave van het levenswerk van Harvey. Dus het staat vol met de mooiste foto’s van de bekendste tot meest bizarre vogels met een kleurdefect. Natuurlijk Kauwen (en andere kraaien) en Merels in meerdere gradiënten van zwart naar wit. Maar wat bijvoorbeeld te denken van een compleet zwarte Kuifduiker (veroorzaakt door melanisme), een blauwgrijs Waterhoen (ontstaan door ‘verdunning’) of een volledig lichtgele Fitis (een afwijking genaamd progressive greying)! Ze zijn anders, maar prachtig! De foto’s -van Harvey en van andere fotografen- moeten echt worden gezien om geloofd te worden.

Fitis Phylloscopus trochilus met progressive greying (Harvey van Diek)

Ook de inbreng van Hein van Grouw is onontbeerlijk. Hij voorziet de vele foto’s van de juiste duiding. Dat wil zeggen, de correcte benaming en oorzaken van de getoonde ‘abnormaliteiten’. Dit is soms taaie kost en er komt veel meer bij kijken dan velen waarschijnlijk denken. In de inleiding spreekt Hein de hoop uit dat “iedereen die het boek heeft gelezen daarna de term ‘gedeeltelijk albino’ nooit meer gebruikt”. Of die wens uitkomt, moet nog blijken. En of het de lezer zal lukken om met het boek ieder defect correct te determineren durf ik niet te zeggen. Maar met deze titel wordt zeker een interessante lacune in de vogelliteratuur gevuld.

Gert Ottens

Discussie

George Sangster  ·  31 januari 2021  15:14

Bedankt voor deze behulpzame recensie Gert. Ik ben zo iemand die nog niet zo lang geleden "gedeeltelijk albinistische Gierzwaluw" in een manuscript had opgeschreven, dus ik voel mij aangesproken en heb dit boek meteen aangeschaft.

Een van de dingen die ik wil weten en niemand mij nog heeft kunnen vertellen is of je van een zogenaamd taxon, waarvan er ooit en lang geleden maar één exemplaar is verzameld, op basis van het verenkleed zelf kunt vaststellen of er sprake is van een kleurvariant of een valide, uitgestorven soort.

Garry Bakker  ·  31 januari 2021  19:49, gewijzigd 31 januari 2021  19:53

@George, dat het antwoord op je vraag 'nee' zou kunnen luiden, wist je vast wel. Ik moest bij je vraag in ieder geval meteen aan de 'Bulo Burti Boubou' denken. 

George Sangster  ·  31 januari 2021  21:10, gewijzigd 31 januari 2021  21:55

Ik denk dat je gelijk hebt. Het impliceert wel dat er heel jonge, valide soorten kunnen zijn waarbij de verschillen in verenkleed zo'n simpele basis hebben (e.g. Bonte Kraai) dat je, als je er maar één exemplaar van hebt, eigenlijk niet kunt vaststellen dat je te maken hebt met een valide soort.

Ik moest zelf o.a. aan Canarische Zwarte Scholekster denken. Er zijn meerdere exemplaren bekend. Hun mtDNA bleek onlangs (nagenoeg) identiek te zijn aan dat van onze Scholekster, maar is het dus een kleurvariant van Scholekster? Of kan het toch een jonge, valide soort zijn? Er zijn valide soorten zwarte scholeksters (bachmani, moquini, fuliginosus); sommige scholekstersoorten verschillen ook nauwelijks in mtDNA (unicolor, ostralegus, chathamensis, finschi); en het is wel toevallig dat die zwarte individuen allemaal van Lanzarote, Fuerteventura en hun satelliet-eilandjes kwamen.

Harvey's foto van een melanistische Koolmees deed mij denken aan een soort in Nieuw-Guinea die er best veel op lijkt. Sericornis nigroviridis, is op basis van zijn verenkleed in de jaren '60 beschreven als een nieuwe soort maar is later op basis van maten ontmaskerd als een melanistische Sericornis perspicillatus.

Rob van Bemmelen  ·  31 januari 2021  22:21

Bedankt Gert, leuke recensie. Je schreef onder andere:

"Soms zijn het zelfs ook prachtige beesten, die op z’n minst een plaatjesboek verdienen en liever nog wat duiding van de verschillende namen en oorzaken van deze aberraties. Zo’n boek is er nu dus."

Wat me nog niet helemaal duidelijk is: is het echt 'alleen' een plaatjesboek, of is het meer? Waar ik bijvoorbeeld benieuwd naar ben, zijn antwoorden op vragen als: hebben alle soorten dezelfde kans op een bepaalde afwijking of komt het bij bepaalde soorten vaker voor (en waarom dan)? Wat zijn de gevolgen voor 'n individu met een kleurafwijking? Vaak wordt aangenomen dat kleurafwijkingen de overlevingskansen voor een vogel in gevaar brengen, maar is dit ooit onderzocht? Komen dit type vragen ook aan bod?


George Sangster  ·  31 januari 2021  23:21

Rob,

Bij sommige Pacifische Acrocephalus soorten (met ongetwijfeld piepkleine populaties) hebben veel individuen leucisme (A. vaughani, A. taiti en A. rimitarae).

Holyoak, DT 1978. Variable albinism of flight feathers as an adaptation for recognition of individual birds in some Polynesian populations of Acrocephalus warblers. Ardea 66: 112- 117.

In een kleine populatie Grote Karekieten deden de leucistische vogels het ongeveer even goed als niet-leucistische vogels.

Bensch, S, Hansson, B, Hasselquist, D & Nielsen, B 2000. Partial albinism in a semi‐isolated population of Great Reed Warblers. Hereditas 133: 167-170.


Jan Hein van Steenis  ·  1 februari 2021  12:39

Ik ben het met George eens dat de Canarische Zwarte Scholekster wel erg makkelijk tot "melanistische" Scholekster is gedegradeerd... al zijn de scholeksters al haast net zo goed in het veranderen in zwarte vormen als Bananaquits!

Hall's Greenbul wordt nu als melanistische Little Greenbul beschouwd (als extra voorbeeld).

Naast de Pacifische karekieten zijn ook de bijna uitgestorven Pomarhea-monarchen en de helemaal uitgestorven Lord Howe Swamphen voorbeelden van vogels met vaak voorkomende kleurafwijkingen naar het bleke spectrum.

Rob van Bemmelen  ·  1 februari 2021  13:47

Bedankt George en JH, leuke voorbeelden. Maar worden dit soort vragen nou in het boek besproken?

Harvey van Diek  ·  4 februari 2021  10:33

@Gert, jongen, wat weet je het toch weer goed te verwoorden. Veel dank (en als het weer mag, krijg je een dikke knuffel)...

Welkom allemaal in mijn wondere wereld met voorliefde voor afwijkingen. Heb je zelf ook zo'n afwijking gefotografeerd, mail die dan naar mij. Liefst voorzien van opnameplaats en -datum, dat rubriceert voor mij het makkelijkst. Hartelijk dank!


Harvey van Diek  ·  4 februari 2021  12:20

@Rob, uiteraard komen de overlevingskansen van afwijkend gekleurde vogels aan bod. Wat blijkt: alleen een pure albino redt het niet in de natuur (want slecht zicht en op die manier een makkelijke prooi voor katten en andere rovers), maar alle andere mutanten redden het prima. Sterker nog, in het boek staat ook beschreven dat er bij diverse soorten variëteiten zijn ontstaan, die prima naast de nominaatvorm kunnen overleven.

Jan Hein van Steenis  ·  8 februari 2021  16:11

En nog een leuk voorbeeld van een soort die vermoedelijk beschreven is op basis van een melanistisch exemplaar: Hooded Seedeater.

Gebruikers van het forum gaan akkoord met de forumregels.

Feedback?