Langstaartklauwier Lanius schach, Den Helder, Oude vuilnisbelt, 31 oktober 2011 (Harm Niesen)

In het kader van het Jaar van de Klauwieren zullen alle zeldzame klauwieren van de Nederlandse Lijst, maar ook de potentiële 'nieuwe' soorten voor Nederland, worden besproken in een serie artikelen voor de Dutch Birding-website.

Met deze keer een in Nederland (en Europa) extreem zeldzame soort: de Langstaartklauwier Lanius schach. Deze prachtige klauwier is namelijk nog maar één keer waargenomen in ons land (zie onder). Deze vogel trok toen zeker 300 en mogelijk meer dan 400 bewonderaars, maar bleek de volgende dag al weer te zijn gevlogen.

Voorkomen en trekgedrag

Als broedvogel komt de Langstaartklauwier voor in grote delen van Centraal-Azië, van Iran in het westen tot China in het oosten, en van het Indisch Subcontinent tot in Zuidoost-Azië. Binnen dit enorme verspreidingsgebied worden doorgaans acht (tot wel 10) ondersoorten onderscheiden, die vooral variëren in de hoeveelheid zwart op de kop en de mantelkleur.

In de broedgebieden is het een soort van diverse, open landschappen met verspreide struiken, zoals steppes en half-woestijnen maar ook meer gecultiveerde gebieden als boomgaarden en parken; meest in laaggelegen streken, maar in de Himalaya tot 4.300 meter hoogte. Echt droge gebieden worden daarbij gemeden. Daar leven de vogels van grote insecten als sprinkhanen, bijen en kevers en gewervelden als amfibieën, kleine zangvogels en reptielen. Hierbij gaan ze ook wel over tot kleptoparasitisme.

De Centraal-Aziatische populaties L. s. erythronotus zijn trekvogels (Kazachstan en Afghanistan tot West-India) die overwinteren in de vlaktes van zuidelijk Azië. De andere ondersoorten zijn overwegend standvogel. Hierdoor is eigenlijk alleen erythronotus als dwaalgast te verwachten. De meeste (zo niet alle) van de hieronder genoemde gevallen vertoonden inderdaad kenmerken van deze ondersoort. De broedgebieden van erythronotus worden vanaf augustus t/m november verlaten, waar ze gedurende april-mei weer terugkeren.

De Commissie Dwaalgasten Nederlandse Avifauna (CDNA) heeft zoals gezegd tot nu toe één waarneming van deze soort aanvaard: op 31 oktober 2011 bevond zich een eerstejaarsvogel op de oude vuilnisbelt in de duinen ten zuiden van Den Helder, NH. Een verslag van de ontdekking is op deze site te lezen.

Op 19 oktober 2012 kwam de intrigerende melding van een exemplaar op een heideterrein bij Gastel in Noord-Brabant. Hoewel de vogel de dag erop niet kon worden teruggevonden, werd er wel een foto gemaakt die een vogel met kenmerken van een Langstaartklauwier laat zien. Of deze onscherpe foto en de aanvullende documentatie voor de CDNA overtuigend genoeg zijn om dit als 2e geval voor Nederland te aanvaarden, is nog maar de vraag.

In overig Europa (incl. Turkije) zijn daarnaast de volgende vier gevallen geaccepteerd:

• 24 september 1987, Birecik, Turkije, eerste-winter mannetje, verzameld;
• 11 juni 1999, Stora Karlsö, Gotland, Zweden, tweede-kalenderjaar mannetje;
• 27 oktober tot 4 november 2000, South Uist, Outer Hebrides, Schotland, eerste-winter;
• 15-17 oktober 2007, Skallingen, Ribe, Denemarken, eerste-winter.

Langstaartklauwier Lanius schach, Den Helder, Oude vuilnisbelt, 31 oktober 2011 (Marc Guyt)

Seizoenspatroon en verspreiding

Vier van de vijf Europese (en twee van de Midden-Oosterse) gevallen deden zich in het najaar voor, en betroffen meest vogels in hun eerste winterkleed. Uitzonderingen daarop zijn de vogel die in juni 1999 werd aangetroffen op het Zweedse eilandje Stora Karlsö, voor de kust van het eiland Gotland, een adult mannetje te Sde Boker, Negev, Israel (26 januari tot eind februari 1983) en een vogel van 11-13 april 2004 te Aqaba, Jordanië. Eén van de Koeweitse gevallen betrof een vogel die er twee opeenvolgende winters doorbracht.

Het lijkt er dus op dat de kans op herhaling van de gebeurtenis in oktober 2011, in het najaar het grootst is. En zoals we bij alle zeldzame klauwieren hebben kunnen zien, spant de kop van Noord-Holland wel de kroon als het gaat om waarnemingen van deze dwaalgasten. Want wanneer we Texel tot de Noordkop rekenen dan zijn alle klauwieren van de Nederlandse lijst in deze regio waargenomen.
Net als de meeste klauwieren zijn ook Langstaartklauwieren nachttrekkers, dus bij de volgende kan men er maar beter snel bij zijn, want de kans is groot dat hij of zij volgende dag zomaar weer gevlogen is.

Bijzonderheden

De foto's bij dit stukje laten zien dat dit een unieke klauwier is qua uiterlijk. Uniek in de zin dat de soort niet te verwarren is met welke andere klauwier op de Nederlandse lijst dan ook. En er zijn verder maar weinig soorten die deze combinatie van een lange staart, oranjerode (met grijze) bovendelen en perzikkleurige onderdelen laten zien. In Zuidoost-Azië vertonen Grey-backed Shrike L. tephronotus en Philippine Shrike L. validirostris enkele of meerdere van deze kenmerken; de drie soorten worden mede daardoor ook wel als 'super species' gezien.

Langstaartklauwier Lanius schach, Den Helder, Oude vuilnisbelt, 31 oktober 2011 (Arnoud B van den Berg)

Tot nu toe zijn dit jaar in Nederland zes van de acht inheemse klauwierensoorten vastgesteld, waarvan zeker drie soorten zeldzaamheden. Blijft er nog één potentiele dwaalgast over in deze reeks, dus wordt vervolgd.
Daarnaast hebben ook de onderzoeken naar Grauwe Klauwier en Klapekster dit jaar een boost gekregen, waardoor het Jaar van de Klauwieren een succes is.

Gert Ottens