In het kader van het Jaar van de Klauwieren zullen alle zeldzame klauwieren van de Nederlandse Lijst, alsmede de potentiële 'nieuwe' soorten voor Nederland, worden besproken in een serie artikelen voor de Dutch Birding-website.

De volgende soort in deze reeks is een soort die (terecht) hoog op het verlanglijstje staat van veel Europese vogelaars: de Bruine Klauwier Lanius cristatus. In een aantal (ecologische) opzichten is deze soort de oosterse tegenhanger van 'onze' Grauwe Klauwier L. collurio, en vroeger werden beide soorten daarom ook wel als één soort gezien.

Voorkomen en trekgedrag
Bruine Klauwieren komen als broedvogels voor in Oost-Azië; van Centraal- & Oost-Siberië en Mongolië tot Oostelijk China en Japan. In China en de Korea's wordt de soort vertegenwoordigd door de ondersoort lucionensis die overwintert in zuidelijk China, op de Filippijnen en Taiwan, terwijl op Japan en in het uiterste zuidoosten van Rusland de ondersoort superciliosus voorkomt (overwinterend in Zuidoost-Azië). De nominaatvorm bestrijkt het overige verspreidingsgebied en brengt de winter door van India tot in Zuidoost-Azië. Voor het oosten van Siberië is ook nog de ondersoort confusus beschreven, die echter veelal wordt gezien als een intermediaire populatie tussen lucionensis en cristatus en waarschijnlijk synoniem is met die laatste.

De broedbiotoop van de Bruine Klauwier bestrijkt een (voor klauwieren enigszins ongewoon) grote verscheidenheid aan habitats, die varieert van tropische bosgebieden in zuidelijk China tot woestijn, steppe, taiga en toendra in Mongolië en Siberië. Net als vele andere klauwieren heeft de soort hier wel een voorkeur voor (half)open gebieden met verspreide bomen en struiken. De vogels leven vooral van insecten als sprinkhanen, kevers, vlinders, bijen en libellen. Soms worden ook dieren als kleine muizen, vogels, reptielen en amfibieën genuttigd.

's Winters zijn Bruine Klauwieren vaak te vinden in open laaglandgebieden, gecultiveerde gebieden of bosranden en open plekken in bosgebieden. De broedgebieden worden vanaf juli (tot in september) verlaten, en in maart-mei vangen ze de terugreis naar de broedgebieden aan alwaar ze dan in mei-juni aankomen.

Seizoenspatroon en verspreiding in Europa

De soort is nog niet vastgesteld in Nederland, maar in overig Europa zijn er 20 gevallen aanvaard; verdeeld over de volgende landen:
Groot-Brittanië (12)

• 30 september - 2 oktober 1985, Sumburgh, Shetland, adult
• 21 oktober 2000, Fair Isle, Shetland, 1e winter vrouwtje female, vangst
• 24-28 september 2001, Bryher, Isles of Scilly, 1e winter
• 19-24 september 2004, Whalsay, Shetland, adult mannetje, vangst
• 24-25 september 2008, Flamborough Head, East Yorkshire, adult
• 18 & 23-24 november 2008, North Uist, Outer Hebrides, 1e winter
• 26-27 september 2009, Lizard peninsula, Cornwall, 1e winter
• 11 oktober 2009, Geosetter, Mainland, Shetland, 1e winter
• 11 oktober 2009 - 2 januari 2010, Staines Moor, Surrey, 1e winter
• 20 mei 2010, Sennen Cove, Cornwall, vrouwtje
• 7 november 2010, Flamborough Head, Yorkshire, 1e winter
• 22 oktober - 20 november 2011, Tiree, Argyll, 1e winter

Ierland (1)

• 22 november - 10 december 1999, Ballyferriter, Kerry, adult vrouwtje

Denemarken (1)

• 15 oktober 1988, Gedser, Lolland-Falster, 1e winter, vangst

Frankrijk (2)

• 24 oktober 2000, Hoedic, Morbihan, adult
• 3 - 5 november 2004, Noirmoutier, Vendee, 1e winter

Duitsland (1)

• 15-16 oktober 2001, Helgoland, Schleswig-Holstein, adult

Italië (1)

• 29 november 2002 - 6 februari 2003, Mirandola, Modena, 1e winter

Noorwegen (1)

• 2 - 3 oktober 2005, Utsira, Rogaland, 1e winter

Zweden (1)

• 3 oktober 1984, Nidingen, Halland, 1e winter, vangst.

Zoals te zien worden Bruine Klauwieren in Europa vooral in de maanden september (5), oktober (9) en november (5) vastgesteld, met daarnaast nog een voorjaarsgeval. Twee vogels wisten zelfs te overwinteren.
Net als bij de overige zeldzame klauwieren die in deze reeks zijn (of nog worden) behandeld, duiden waarnemingen van (ver) buiten hun reguliere verspreidingsgebied op vogels die van hun koers afweken tijdens de (vaak eerste) trektocht naar het zuiden. Daarbij verschijnen ze relatief vaak op (uithoeken van) de Britse eilanden, naast enkele gevallen in andere dwaalgasten-hotspots als bijvoorbeeld Helgoland en Utsira.

Bijzonderheden

Na de eerste waarnemingen van deze soort in Europa, in de jaren 80 van de vorige eeuw, duurde het tot het begin van deze eeuw dat hij met enige (en toenemende) regelmaat in Europa opduikt. Deels komt dat waarschijnlijk doordat de kenmerken beter bekend zijn en omdat de soort inmiddels op de radar van een groeiend aantal vogelaars staat. Maar mogelijk speelt mee dat de soort zijn verspreidingsgebied uitbreidt in westelijke richting en dat daardoor de trekroutes dichter naar Europa zijn komen te liggen. Dat laatste is bij gebrek aan informatie uit de broedgebieden natuurlijk speculatie. Maar het is hoe dan ook bijna een wonder dat in Nederland nog geen Bruine Klauwier is vastgesteld. Maar aan een voorspelling waag ik me niet meer ...

De vogel die zich in november-december 1999 in Ierland bevond vertoonde enige uiterlijke kenmerken van de ondersoort lucionensis en was mogelijk afkomstig uit het gebied waar het verspreidingsgebied van deze overlapt met de nominaatvorm (misschien wijzend op een 'confusus'?). Deze laatste ondersoort is echter de ondersoort die we hier als dwaalgast mogen verwachten, op grond van verspreiding en trekroutes en -afstand.

Herkenning van Bruine Klauwieren is redelijk eenvoudig, maar exemplaren in hun eerste winter kunnen worden verward met hun Grauwe leeftijdsgenoten. Een aantal van de Europese gevallen werd dan ook pas met terugwerkende kracht vanaf de foto's gedetermineerd. Zie voor de herkenning van de Bruine Klauwier (en zijn ondersoorten) daarom het speciale klauwieren-nummer van Dutch Birding.

Er resten in deze serie nog drie (onder)soorten klauwieren, waarvan er eentje nog niet in ons land is waargenomen, dus dit nu al uitstekende Jaar van de Klauwieren kan nog steeds een fantastisch klauwierenjaar worden.

Gert Ottens

NASCHRIFT: Het tweede geval van Bruine Klauwier voor Denemarken diende zich aan op 4 november 2012. Hier enkele foto's.