Bevrijdingsdag 2013, 5 mei. Rond 11:30 uur besloot Jeroen Breidenbach om te gaan vogelen op vakantiepark Robbenoort te Lauwersoog, aan de noordrand van het Lauwersmeergebied. Dit park leek hem geschikt voor het vinden van een Draaihals. Een kwartiertje later kwam hij aan bij het kinderspeelweitje en stootte in het bijzijn van de eveneens aanwezige Merel Zweemer (medeontdekker van de Kortbekzeekoet in 2012!) een gorsachtige zangvogel op. De vogel landde op het veldje en liet zich goed bekijken. Jeroen determineerde hem als Ortolaan. Deze soort is de laatste jaren erg schaars geworden als doortrekker in Nederland (en verdwenen als broedvogel). Jeroen had weinig ervaring met de soort. Hij besloot zijn bevriende vogelaars te waarschuwen en voerde de vogel in op waarneming.nl. Vogelvrienden Folkert Jan Hoogstra en Marchel Stienstra arriveerden vrij snel en konden meteen genieten van de vogel, die bijna onophoudelijk open en bloot foerageerde op het speelweitje.

In de tussentijd stonden Gerard Steinhaus en Max Berlijn net langs de weg in de Bantpolder. Voor allebei was de vogeldag om 05:30 uur begonnen (daarvóór moest ondergetekende nog twee uurtjes rijden naar Gerard). Gerard noemde "de man met de hamer", die net langs gekomen was en al soezend zochten we tevergeefs naar een groep Morinelplevieren in de polder. "Die Blauwvleugeltaling zal toch niet de beste soort van de dag worden?" sprak Gerard uit. "Zullen we naar Amsterdam gaan, daar is het wel feest" (2-0 voor Ajax op dat moment), maar kort daarna vulde het geluid van een zingende Roodmus de auto geproduceerd door het RBA geluid van Max zijn phone.

Ik (Max) las voor: "13:06, Bruinkeelortolaan, mogelijk, wordt aangewerkt, Robbenoort, Folkert Jan Hoogstra....da's hier in de buurt!!!....". Het slaperige gevoel was onmiddellijk verdwenen en via de app op de telefoon van Gerard draaide ik mijn auto de weg op, op zoek naar de plek. Na een ritje van tien minuten (waarbij Gert Ottens ons belde en vertelde dat de foto's op facebook er heel goed uitzagen) draaiden we het park op en zagen al snel een groepje vogelaars staan. We sprongen uit de auto en de vogel werd ons meteen aangewezen. Ik zag de vogel van achter; een blauwe bovenkop en nek in contrast met een steenrode rug en sprak uit "dat is er een!", waarop de aanwezige waarnemers vroegen "kan je dat zo snel zien?", waarop Gerard antwoordde "bij deze wel". Het bleek dat ook zij, onder aanvoering van Marchel Stienstra, waren gaan denken aan Bruinkeelortolaan vanwege de steenrode keel en baardstreep, alleen de lichte oogring bezorgde hen twijfel. Tevens waren nagenoeg alle waarnemers weinig bekend met Ortolaan aan de grond.

Ondertussen, 12:47 uur, had Folkert Jan een filmpje van de vogel onder het kopje "Ortolaan robbenoort met dank aan Jeroen Breidenbach" op facebook geplaatst. Net terug van een ochtendje broedvogels karteren, opende Garry Bakker thuis achter de computer de beelden en kwam tot de conclusie dat Bruinkeelortolaan een hele serieuze optie was. "Dat zouden ze toch gezien moeten hebben?", was de gedachte, maar af en toe leek naast een overduidelijk blauwgrijze kop en schijnbaar witte oogring, toch heus een bruine in plaats van een gele keel zichtbaar. Garry plaatste een berichtje ("Bruinkeelortolaan?!? etc") bij de foto en op het forum van waarneming.nl. Tijdens het beeldje voor beeldje checken van het filmpje om het echt zeker te weten, belde Daniel Benders: "ja, die foto op waarneming.nl, dat is toch gewoon een Bruinkeelortolaan?". "Ja, volgens mij wel, wacht, Max meldt hem nu als zeker!". Het feest kon beginnen, temeer omdat de vogel, na een korte verdwijning na de zekere identificatie, zich tot 21:17 uur nagenoeg constant liet begluren door de in de loop van de dag groeiende menigte van 300 waarnemers.

Bruinkeelortolaan Emberiza caesia, Lauwersoog, 5 mei 2013 (Rob Halff)

Bruinkeelortolaan Emberiza caesia, Lauwersoog, 5 mei 2013 (Rob Olivier)

Vogelaars bij Bruinkeelortolaan omstreeks 16:00 uur: belegering van een tuintje (Garry Bakker)

Kort daarvoor: gezellig in de speeltuin (fotograaf onbekend)

Gerard bereikte hiermee een einde van een "brilstandperiode" van anderhalf jaar en vier dagen. Het missen van de vorige twee gevallen in mei 1994 (verpest doordat we als collectief niet meteen reageerden op een serieuze melding van deze soort, die meerdere dagen verbleef op Ameland. Lees het verhaal in DB 19:1 (1997)) en mei 2011 (meerdere dagen aanwezig op het onbereikbare Rottumerplaat) werd hiermee afgesloten. Het betrof het vierde geval voor Nederland zie: www.dutchavifauna.nl/species/bruinkeelortolaan.

Max Berlijn & Garry Bakker

"Bruinkeelortolaan: the story unfolds ..."

Het is 5 mei 9:00 uur; mijn vriendin Merel Zweemer staat met de auto voor de deur om een rondje Lauwersmeer te maken. Onze eerste halte zou de Morinelplevieren zijn in de Anjummerpolder. Hier kwamen we Durk Lautenbag tegen en hij vond op dat moment net de Morinelplevieren welke nieuw waren voor de jaarlijst! Hierna werden met Durk de plannen voor de dag doorgesproken. Hij zou aan de Friese kant van het lauwersmeer blijven om op zoek te gaan naar wat leuks: "een ortolaan ofzo"...

Nadat we de parkeerplaats aan de Friese kant uitgekamd hadden, besloten we rond 11:00 uur naar Robbenoort te gaan en daar te gaan zoeken naar een Draaihals. Ik heb deze soort daar al eens gezien bij de jeu de boulesbaan in het midden van het bungalowpark. We liepen langs de grote speeltuin en we besloten deze af te snijden langs het grasveld om zo snel bij de jeu de boulesbaan te komen. Er vloog een vogel op vanaf het gras en deze ging in de boom zitten. Ik zette snel mijn verrekijker erop. "ORTOLAAN!", riep ik in volle vreugde. Erg leuk, aangezien ik nog maar twee keer eerder een Ortolaan aan de grond had gezien en dat is tegenwoordig verre van zelfsprekend. Toen de vogel op 10 meter weer voor ons landde kreeg Merel deze ook mooi in de kijker. Dit resulteerde gelijk in een hoop foto's:

Bruinkeelortolaan Emberiza caesia, Lauwersoog, 5 mei 2013 (Merel Zweemer)

Bruinkeelortolaan Emberiza caesia, Lauwersoog, 5 mei 2013 (Merel Zweemer)

Na de vogel goed te hebben bekeken besloot ik het nieuws via whatsapp rond te sturen naar de medevogelaars en de waarneming via waarneming.nl in te voeren. Het resultaat was dat er binnen een kwartier al drie mensen konden aanschuiven. Voor de grap zei ik dat Bruinkeelortolaan nog uitgesloten moest worden, maar serieus gingen we hier verder niet op in. Het zou toch niet mogelijk zijn dat we hier zo'n knaller zouden ontdekken? We besloten de vogel in beeld te houden voor vogelvrienden die onderweg waren. De vogel vloog een keer op en na even zoeken vonden we deze een eindje verderop weer terug. Vanaf dat moment groeide de hoeveelheid publiek snel.

Daaronder Folkert Jan Hoogstra, die mij ook al voor de grap vroeg of het geen Bruinkeelortolaan was, daaraan de vraag toevoegend of de oogring wit was of met een gele tint. Folkert Jan achterlatend met de melding dat de oogring een geeltint had, besloten Merel en ik op weg te gaan naar het Ballastplaatbos en Achter de zwarten om, nu het licht nog redelijk was, steltjes te gaan zoeken.

Ondertussen waren onder andere Folkert Jan Hoogstra, Durk Lautenbach en Marchel Stienstra nog aanwezig op het speelveldje waar de vogel inmiddels weer naartoe gevlogen was. De ortolaan kon op enkele meters goed bekeken, gefilmd en gefotografeerd worden. De eerste reactie bij alle waarnemers toen de vogel goed te zien was: "hoort een ortolaan zo bruin te zijn?" Waarop Marchel Stienstra de eerste was die dat ook daadwerkelijk uitsprak naar de andere waarnemers. Folkert Jan was van mening dat de bruine kleur geen goed kenmerk was om aan andere ortolanen te denken, en dat het belangrijker was om vast te stellen of er wel of geen geeltint in de vogel zat en dan met name de oogring. Op dat moment en in dat licht leek er wel degelijk een gele tint in de oogring te zitten, wat ik eerder ook al had waargenomen. Marchel wilde toch voor de zekerheid de ANWB-vogelgids erbij halen.

Het was snel duidelijk dat de vogel als twee druppels water leek op de tekening van een mannetje Bruinkeelortolaan uit de gids. Naast de bruine kleur van de onderdelen, de keel en de baardstreep, viel op dat ook de mantelveren bruiner waren dan die van een gewone Ortolaan. Toen het oog viel op de tekening van de duimvleugel, waarbij de veerrand van Ortolaan duidelijk wit was getekend, terwijl deze bij Bruinkeelortolaan duidelijk bruin was en er inderdaad een mooie bruine veerrand om de duimvleugel zat, werd het toch allemaal wat te spannend en besloot Folkert Jan de vogel toch maar te piepen en foto's online te zetten, zodat iedereen zelf kon bepalen of het zin had naar Lauwersoog te komen. Terwijl Folkert Jan daarmee bezig was bleek ook al dat Garry Bakker het filmpje op facebook was tegengekomen en alarm had geslagen.

Ik kreeg vervolgens een telefoontje van Folkert Jan dat er toch gedacht werd aan een Bruinkeelortolaan. Ik heb geen knalwit oogringetje gezien (er zat een gelige tint in) en ook de keel en baardstreep zagen er in de lichtomstandigheden waarin de vogel te zien was wat gelig uit (ook te zien op de foto van Merel Zweemer) en ik geloofde er dus nog steeds niet in. We negeerden de berichten, maar daarna werd er twee keer gebeld met de vraag of het zin had om te rijden en wat mijn kijk erop was. Ook kwamen er berichten binnen dat Max Berlijn, Sietse Bernardus en Rommert Cazemier al helemaal overtuigd waren van Bruinkeelortolaan. Aangezien we nog niet goed onze foto's en het vogelboek bekeken hadden, zat het ons toch dwars en besloten onder het genot van een ijsje de zaken eens goed te bekijken. De foto's die wij later pas gemaakt hebben in de zon laten inderdaad veel duidelijkere kenmerken zien dan wij in eerste instantie in het veld hadden gezien. Wij beseften toen pas dat we een enorme zeldzaamheid hadden ontdekt, ondanks dat die al een tijdje geleden als zeker gepiept werd.

Bruinkeelortolaan Emberiza caesia, Lauwersoog, 5 mei 2013 (Jeroen Breidenbach)

We besloten terug te keren naar het speelveldje, omdat het altijd leuk is om te zien wat het ontdekken van een megazeldzaamheid los maakt en om de vogel in goed zonlicht nog eens beter te bekijken. Voor veel mensen was dit na tijden van stilstand eindelijk weer een nieuwe soort voor hun Nederlandse lijst.

Om ervoor te zorgen dat ook de mensen uit het zuiden van het land een kans maakten, werden diverse dreigingen van verstoring zorgvuldig uitgeschakeld. Zo moest David uit de Weerd snel in actie komen toen een nietsvermoedende rollatorbestuurster recht op de vogel af liep en werden ook spelende kinderen en loslopende honden nauwlettend in de gaten gehouden. De gezonde spanning van een twitch was goed te merken en de ontlading was dan ook groot op het moment dat iemand de Bruinkeelortolaan voor het eerst in beeld kreeg. Tevreden, maar met een bittere nasmaak dat we de vogel niet zelf hadden "afgemaakt" gingen we naar huis.

David Uit de Weerd die van plan was met de rollator over de Bruinkeelortolaan heen te gaan rijden ... (Sander Bot)

PS: als mensen nog een teamgenoot zoeken voor de Top of Holland vogeldag op zaterdag 18 mei; Merel Zweemer zoekt nog een team dat wel wat geluk kan gebruiken. Na het ontdekken van een Kortbekzeekoet en een Bruinkeelortolaan is ze nu op zoek naar nummer drie!

Jeroen Breidenbach