Tot vorig jaar oktober hoorden we regelmatig de verzuchting dat er al lang geen nieuwe of zeer bijzondere soorten Nederland aandeden. De laatste echte knaller ook voor de oude garde was de Dwerguil van Valkenswaard uit februari 2008. Het kan verkeren. Oktober 2009 leverde al twee nieuwe soorten voor Nederland op (Kaspische Plevier en Taigastrandloper), en 2010 kende een vliegende start met een Baltimoretroepiaal, de tweede ooit en de eerste twitchbare. Dat er zo snel daarna een tweede knaller en tevens nieuwe soort voor Nederland zou verschijnen hadden we nooit kunnen bevroeden.

Op donderdag 21 januari zag Gerrit Nijboer een 'tortelduif' is zijn tuin in Wergea/Warga, Friesland. Hij maakte enkele foto's, die hij later uploadde op www.lauwersmeer.com, onder de naam Zomertortel Streptopelia turtur. Door diverse vogelaars werd deze foto dezelfde avond nauwkeurig bekeken, omdat Zomertortels zeer zeldzaam zijn in de winter en omdat Oosterse Tortel Streptopelia orientalis ook een goede mogelijkheid is. Zeker omdat er van de laatste soort de afgelopen decennia meerdere overwinteringsgevallen bekend zijn in ons omliggende landen. Ons land werd tot nu toe gemeden. We hebben alleen in december 2008 een Oosterse Tortel in Oudesluis (NH) kunnen vinden die ontsnapt bleek te zijn.

De foto's van Gerrit werden goed bestudeerd en de eerste Dutch Bird Alert werd door Max Berlijn verstuurd, om de aandacht op de vogel te vestigen. De discussie begon toen ik toevallig met het voltallige Dutch Birding-bestuur in Santpoort aan het vergaderen was. ´Stiekem´ werd de discussie op de moderne hulpmiddelen gevolgd. De berichten werden steeds positiever. Zie dan de aandacht voor organisatorische en begrotingstechnische zaken maar eens vast te houden.... Kritische kanttekeningen werden ook gemaakt, maar toen Gerrit op verzoek meer foto's plaatste werd het steeds duidelijker dat we hier vrijwel zeker toch met een echte Oosterse Tortelduif te maken hadden. Waarschijnlijk de ondersoort 'meena' , de ondersoort die nou net het moeilijkst te onderscheiden is van onze Zomertortel. De ondersoort 'orientalis' verschilt wat meer van onze Zomertortel. Het was dus duidelijk: de volgende ochtend moesten we daar staan, in het verre maar altijd pittoreske Warga/Wergea! Zelf kon ik vanwege mijn werk niet weg. Dat moest dus zaterdag worden (kon ik gelijk mijn nieuwe kijker ophalen in Groningen).

Op vrijdagochtend 22 januari verzamelden de eerste vogelaars zich rond de tuin van Gerrit. Een klein groepje onder leiding van Dick Groenendijk en Robert Keijzer ging verderop bij de kerk zoeken en vonden daar de vogel terug. De Oosterse Tortel zette direct de toon van de twitch; hij of zij maakte het de toegestroomde meute niet makkelijk en vloog weg. In snelle, rechtlijnige duivenvlucht, en ver weg ook! De toegesnelden moesten genoegen nemen met het verhaal en hun speurtocht vervolgen. Zo ging het de gehele dag door; de vogel was schuw en erg mobiel en verscheen steeds op verschillende plekken, maar een patroon begon zich toch af te tekenen. Voor enkelen duurde het maar liefst vier uur voordat ze de vogel eindelijk konden bewonderen. Maar het kwam voor iedereen goed en tot aan het donker werd de vogel gezien. Er werden nu ook betere foto's gemaakt en de identificatie werd steeds zekerder.

Oosterse Tortel Streptopelia orientalis, Wergea, 23 januari 2010 (Jaap Denee)

Op zaterdag 23 januari volgde de grote meute die vrijdag om wat voor redenen dan ook niet had kunnen afreizen naar het landelijke Friese plaatsje onder de rook van Leeuwarden. Zelf stond ik om 7 uur op de parkeerplaats bij Woerden en even later reed ik met Han Zevenhuizen en Nils van Duivendijk richting het noorden, om rond half negen de auto bij de kerk in het dorp te parkeren. Geen mens te zien! Dat baarde ons zorgen; ze zouden toch niet al ergens de vogel mooi in beeld hebben? Maar we hadden nog geen alert gekregen, en bij het rondlopen kwamen we uiteraard de eerste zoekende vogelaars tegen en al snel veel meer.
Rond de kerk zou de beste plek zijn en zodoende keken we eerst daar. De Turkse Tortels in de omliggende tuinen hadden het voorjaar al in de kop, maar hun nog oostelijkere neef of nicht zat er niet tussen. Dan maar de omliggende straatjes in. Opeens rennende mensen! Dat is meestal een goed teken, dus erachteraan. De vogel was bij de kerk gezien. Die kant op, maar halverwege kwamen we een groep tegen die de andere kant uitging. 'We zagen 'm overvliegen richting het voetbalveld', was de melding. Weer omgekeerd en het dorp uitgelopen. Bij het voetbalveld niets (en waar was nu die heerlijke koffie in de voetbalkantine?). 'Hij zat kort hier, maar is over het kanaal weer teruggevlogen'. Weer terug het dorpje in dan maar. Bij het kanaaltje verderop groept een aantal mensen bij een bruggetje bij elkaar.
Nog even een spurtje trekken, en daar zit de vogel bovenin een boom aan de overkant van de vaart. Ik mag even door een telescoop kijken. Binnen! Dan rustig zelf kijken door de verrekijker. Mijn broer (een van de hoeveel ook al weer...?) ofreert zijn telescoop. We kunnen nu rustig de kenmerken checken terwijl we de vogel door de takken heen zien zitten. Het bruggetje stroomt vol met vogelaars. DBA-bestuursleden kijken zorgelijk naar het bordje met 'max. 3 ton', maar het hefbruggetje weet de massa toch te houden. Even later vliegt de vogel langs het kanaal zuidwaarts en gaat daar weer bij een boerderij in een boom zitten. De meute volgt en staat na enkele seconden weer te genieten van de vogel, die nu iets minder achter takken schuilgaat. De eerste beelden van de vogel open en bloot voor de gehele meute zijn in een boom in de tuin van ontdekker Gerrit Nijboer. Dan vliegt de vogel weer naar de hefbrug, en zo zorgt de vogel de gehele dag door dat men niet vastvriest op één plek, en dat de bewoners van Warga (waar vrijwel nooit iets bijzonders schijnt te gebeuren) de gehele dag kunnen genieten van de aanblik van hollende zonderlingen door de smalle straatjes.

Het bruggetje (3 ton) in Wergea met het enthousiaste publiek (Gijsbert van der Bent)

Het was inderdaad koud in het barre noorden. De bebouwing bood nauwelijks beschutting tegen de wind die van over het nog zeer winterse landschap kwam aanzetten. Gelukkig troffen we een zeldzaam alerte bevolking. Waar eerder zijn vogelaars op een twitch onthaald op zelfgemaakte snert (2 euro) en koffie (1 euro) bij de kerk, in der haast gemaakte ´Oosterse Tortel-gondels´ (1,95 euro) die zorgden voor topdrukte in de bakkerij bij de hefbrug en zelfs ´Gegrilde Oosterse Tortel´ (4,95 euro) en extra hartige broodjes bij de slager bij de kerk? Gerrit Nijboer en heel Wergea bedankt!

Wietze Janse

De Warga-vogel is weliswaar de eerste voor de Benelux maar in omringende landen is hij aardig wat keren vastgesteld. De voorlopige aantallen per land (nog niet gecontroleerd): 17 Zweden, 13 Finland, 10 Denemarken (sinds 1987 slechts eenmaal, in 2006/07), 5+ Noorwegen, 4 Engeland (laatste in 1975), 5 Frankrijk, 4 Schotland, 3 Spanje, 1+ Duitsland (1943; plus een aantal dat als escape wordt gezien), 1 Estland, 1 Faeroes, 1 Hongarije (2010, die van 1985 wordt mogelijk herzien), 1 Italie (S o orientalis in 1901), 1 Letland (mogelijk nog niet aanvaard), 1 Oostenrijk, 1 Polen (april 2002). De beste periode is oktober tot en met januari maar hij is behalve in augustus-september ook in andere maanden gezien. Het aantal overwinteraars (pleisteraars) is meer dan 10, waarvan sommige in opeenvolgende winters terugkeerden, zoals onder meer in Zweden in 1985-94 en 2005-08. Het merendeel van de Europese gevallen betreft Meenatortels (S o meena) maar vaak is de ondersoort niet genoteerd of vastgesteld. Voor zover bekend zijn er van de nominaat S o orientalis ooit vijf voor Zweden, drie voor Finland, drie voor Noorwegen, drie voor Engeland, twee voor Denemarken, een voor Italie en een voor Schotland aanvaard.

Het was druk bij de plaatselijke bakker, die zijn best dan ook had gedaan (Gijsbert van der Bent), zie ook onder de fotogalerij 'overig'

En de koffie, thee en erwtensoep werd bij het koude weer zeker gewaardeerd (Gijsbert van der Bent)!